Падар ва модари хубе бошем

 

Барои инки падар ва модари хубе бошем, ҳатман набояд инсонҳои комил ва бенуқсе бошем. Ҳеҷ кас комил нест; ҳеҷ кӯдаке ҳам комил ва бенуқс нест, вале бояд барои бартараф кардани ишколот ва рафторҳои нодурусти кӯдаки худ талош кунем. Дар идома, 10 нуктаи муҳим барои ёдгирии маҳоратҳои фарзандпарварии муассирро баён мекунем, ки ба шумо кумак мекунанд падар ва модари хубе бошед. Албатта бисёре аз ин нуктаҳоро наметавон ба суръат ёд гирифт ва эҳтимолан ҳеҷ кас наметавонад тамоми онҳоро ҳамеша ва дар ҳар шароите риоят кунад, вале ҳатто агар битавонем фақат бахше аз онҳоро анҷом бидиҳем, яъне дар масири дурусте гом бардоштаем.

 1. Улгуи хубе барои фарзандатон бошед

 Агар анҷоми кореро ба фарзандатон тавсия мекунед, ибтидо худатон он корро анҷом бидиҳед. Ба ҷойи инки сирфан ба кӯдак бигӯед, ки аз ӯ интизор доред, чӣ кореро анҷом бидиҳад, худатон он корро анҷом бидиҳед ва дар амал ба ӯ нишон бидиҳед. Шумо ибтидо бояд стандартҳои болоеро барои худатон таъйин кунед. Чун шумо улгуи фарзандатон ҳастед ва дар дараҷаи аввал бояд худатон ба стандартҳо ва чизҳое, ки мегӯед, пойбанд бошед.

 Инсон мавҷуди вежае аст, ки метавонад бо тақлид кардан, биёмӯзад. Мо ба таври зотӣ корҳои дигаронро тақлид мекунем, то битавонем он корҳоро дарк кунем ва дар зиндагии худ ворид кунем. Кӯдакон низ ҳамеша корҳоеро, ки волидайнашон анҷом медиҳанд ба диққат тамошо мекунанд ва аз онҳо тақлид мекунанд.

 Пас ҳамеша касе бошед, ки дӯст доред фарзандатон онгуна бошад. Ба фарзандатон эҳтиром бигузоред, рафторҳо ва нигариши мусбатро ба ӯ нишон бидиҳед, эҳсосоти ӯро дарк кунед то ӯ низ рафтори шуморо тақлид кунад ва монанди шумо бошад.

 2. Фарзандатонро дӯст дошта бошед ва бо корҳо ва рафторатон ин ишқро ба ӯ нишон бидиҳед

 Дар дӯст доштан ва ишқ ба фарзандон, зиёдаравӣ маъное надорад ва дӯст доштани фарзандон сабаби палид шудани онҳо намешавад. Танҳо чизҳое, ки ба номи ишқ ба ӯ медиҳед (монанди велхарҷии зиёд, нармӣ ва мулоимати беандоза, интизорҳои поин ва ҳимояти беш аз ҳад) метавонад мӯҷиби нописанд шудани кӯдакон шавад. Вақте ба ҷойи ишқи воқеӣ ин чизҳоро ба фарзандатон медиҳед, ӯро нописанд мекунед. Ба соддагӣ метавонед ба фарзандатон нишон бидиҳед, ки ӯро дӯст доред: фақат кофӣ аст дар оғӯшаш бигиред, бо ӯ вақт бигузаронед ва ба мушкилот ва ҳарфҳояш гӯш бидиҳед.

 Анҷом додани чунин рафторҳои пур аз ишқи шумо мӯҷиби тарашшӯҳи ҳурмунҳои эҳсоси хуб, монанди окси–тусин (oxytocin), опиоидҳо (opioids) ва пролакшин (prolactin) мешавад. Ин маводи шимиоии асабӣ (neurochemicals) сабаби расидан ба оромиши амиқ ва низ эҷоди гармои отифӣ ва ризоят мешаванд. Ин эҳсосоти инъитофпазирӣ ва тавоноии таҳаммули мушкилот дар фарзандамонро боло мебаранд ва албатта, ба барқарории иртиботи самимитаре миёни мо ва фарзандамон меанҷоманд.

 3. Падар ва модари меҳрубон ва дар айини ҳол қотеъ бошед

 Ҳар навзод бо ҳудуди 100 миллиард силлули мағзӣ (нурун), ки иртибототи нисбатан андаке бо якдигар доранд, мутаваллид мешавад. Ин иртиботот миёни силлулҳои мағзӣ ҳастанд, ки афкори моро месозанд, муҳаррике барои корҳои мо мешаванд, шахсияти моро шакл медиҳанд ва асосан мушаххас мекунанд, ки мо кистем. Таҷрибаҳое, ки дар тӯли зиндагӣ ба даст меоварем, ин иртибототро месозанд ва тақвият мекунанд.

 Агар ба фарзандатон таҷрибаҳои мусбате бидиҳед, онҳо низ метавонанд дар оянда таҷрибаҳои мусбате дошта бошанд ва ин таҷрибаҳои мусбатро барои дигарон низ эҷод кунанд. Вале агар ба фарзандатон таҷрибаҳое манфӣ бидиҳед, онҳоро аз рушд ва такомуле, ки барои пешрафт ва муваффақият дар оянда лозим доранд, маҳрум кардаед.

 Барои эҷоди таҷрибаҳои мусбат барои фарзандатон метавонед бо ӯ овоз бихонед, дар мусобиқоти варзишӣ ва рӯйдодҳои мухталиф ширкат кунед, бо ҳам ба порк биравед, бихандед ва бозӣ кунед, вақте баҳонагирӣ ва бадхулқӣ мекунад, канораш бошед ва бо кумаки якдигар мушкилеро ҳал кунед. Ин таҷрибаҳои мусбат илова бар инки иттисолоти хубе миён силлулҳои мағзии кӯдакатон эҷод мекунанд, хотираҳое аз шумо дар зеҳн фарзандатон шакл медиҳанд, ки то поёни умри ҳамроҳи ӯ хоҳад буд.

 Албатта вақте масъалаи назму инзибот дар миён бошад, мусбат будани кори соддае нест. Вале метавон «инзиботи мусбат»–ро тамрин кард ва аз иқдомоти танбиҳӣ низ парҳез кард. (инзиботи мусбат ё positive discipline мудел ва улгуи инзиботӣ аст, ки дар он бар нукоти мусбати рафторӣ тамаркуз мешавад. Ин мудели инзиботӣ бар ин асл устувор аст, ки ҳеҷ кӯдаки баде вуҷуд надорад ва фақат «рафтор»–ҳои хуб ва бад вуҷуд доранд. Метавон рафтори хубро омӯзиш дод ва тақвият кард ва бидуни ворид кардани осеби каломӣ ё ҷисмӣ ба кӯдак, ӯро аз рафтори бад боздошт.)

 Падар ва модари хуб будан ба ин маъно аст, ки бояд ба фарзандатон биёмӯзед чӣ чизе аз назари ахлоқӣ дуруст аст ва чӣ чизе ғалат. Таъйини маҳдудиятҳо ва марзҳо ва тағйир надодани онҳо калиди назму инзиботи хуб аст. Вақте аз кӯдаки худ мехоҳед, ки ин қавонинро риоят кунад, бояд қотеона рафтор кардан ва меҳрубониро омезаи коратон кунед. Ба омили аслии рафторҳои кӯдакатон таваҷҷуҳ кунед ва аз рафтори нодурусти ӯ ба унвони фурсате барои омӯзиши кӯдакон барои оянда истифода кунед, на танбиҳ ва муҷозоте барои корҳои гузашта.

 4. Паноҳгоҳи амне барои фарзандатон бошед

 Бо таваҷҷуҳ кардан ва вокуниш нишон додан ба ҳолоти гуногуни фарзандатон ва ҳассос будан ба ниёзҳояш ба ӯ нишон бидиҳед, ки ҳамеша канораш ҳастед то ба ӯ кумак кунед. Аз фарзандатон ҳимоят кунед ва ӯро ба унвони фарди мустақил бипазиред ва ҳамеша паноҳгоҳи гарм ва амне барои ӯ бошед. Маъмулан кӯдаконе, ки дар домони волидайн ҳамвора алоқаманд ва посухгӯ парвариш меёбанд, рушди отифӣ, рушди иҷтимоӣ ва саломати равони беҳтаре доранд.

 5. Бо фарзандатон ҳарф бизанед ва ба такомули мағзи ӯ кумак кунед

 Бештари мо аз аҳамияти барқарории иртибот бо дигарон огоҳ ҳастем. Бо кӯдакатон ҳарф бизанед ва бо диққат ба ҳарфҳояш гӯш бидиҳед. Боз нигаҳ доштани хатти иртиботӣ миёни худ ва фарзандатон мӯҷиб мешавад, ки робитаи беҳтаре бо ӯ дошта бошед; кӯдакатон низ ҳар вақт бо мушкиле мувоҷеҳ шавад ба шумо муроҷиа мекунад.

 Албатта эҷоди иртибот далели дигаре низ дорад: бо ин кор ба фарзандатон кумак мекунед, ки миёни бахшҳои мухталифи мағзи худ иртибот барқарор кунад ва мағзаш такомул пайдо кунад. Якпорчасозии (integration) бахшҳои мухталифи мағз мӯҷиби такомул ва коркарди дурусти мағз мешавад; дуруст монанди кулли бадан, ки бояд андомҳои мухталифи он ҳамоҳанг бошанд ва бо ҳам кор кунанд то саломатии бадан ҳифз шавад. Вақте бахшҳои мухталифи мағз якпорча мешаванд, метавонанд ба сурати маҷмӯаи воҳид амал кунанд. Ин якпорчагӣ мӯҷиби коҳиши баҳонагирӣ ва бадхулқӣ ва афзоиши ҳамкорӣ ва ҳамдилии бештари кӯдаки мо мешавад.

 Ба ин манзур, бо фарзандатон дар бораи таҷрибаҳои душворе, ки доштааст, сӯҳбат кунед. Аз ӯ бихоҳед тавзеҳ бидиҳед чӣ иттифоқе афтодааст ва ӯ дар он замон чӣ эҳсосе доштааст. Лозим нест роҳи ҳалле ироа бидиҳед. Барои инки падар ё модари хубе бошед, ҳатман набояд тамоми ҷавобҳоро бидонед. Фақат ҳамин, ки ба ҳарфҳои ӯ гӯш бидиҳед ва аз ӯ бихоҳед, ки масоилро равшан ва возеҳ баён кунад, мӯҷиб мешавад, ки фарзандатон таҷрибҳҳояшро беҳтар дарк кунад ва хотираҳояшро бо ҳам якпорча кунад ва миёни онҳо иртибот барқарор кунад.

 6. Ба даврони кӯдакии худатон бияндешед

 Бисёре аз мо мехоҳем волидайни мутафовите аз падар ва модари худ бошем. Ҳатто касоне, ки даврони кӯдакии шоде доштаанд низ мумкин аст бихоҳанд баъзе аз ҷанбаҳои тарбият ва парвариши худ дар даврони кӯдакиро тағйир бидиҳанд. Вале дар бештари маворид вақте даҳон боз мекунем, дуруст монанди падар ва модари худамон сӯҳбат мекунем. Тааммул кардан ва андешидан ба даврони кӯдакии худ, мӯҷиб мешавад, ки шеваеро, ки дар тарбият ва парвариши кӯдаконамон дар пеш гирифтаем, беҳтар дарк кунем.

 Аз равишҳое, ки мехоҳед тағйир бидиҳед, ёддошт бардоред. Ба ин фикр кунед, ки дар шароити воқеӣ чигуна метавонед он равишҳоро ба шакли мутафовите иҷро кунед. Ҳушёр ва огоҳ бошед ва дафъаи баъд, ки масъалаи мавриди назар пеш омад, рафторатонро тағйир диҳед.

 Агар дар ибтидо муваффақ нашудед, ноумед нашаваед. Ин кор ба тамрини бисёр зиёде ниёз дорад.

 7. Ба саломатии худ низ таваҷҷуҳ дошта бошед

 Бештари вақтҳо, пас аз таваллуди фарзанд, чизҳое монанди саломатии худатон ё саломати издивоҷатон дар дараҷаи дувуми аҳамият қарор мегирад. Вале агар ба ин масоил таваҷҷуҳ накунед, дар оянда ба мушкилоти бузургтаре табдил хоҳанд шуд. Аз назари рӯҳӣ ва ҷисмӣ, аз худатон муроқибат кунед ва барои тақвияти робитае, ки бо ҳамсаратон доред, вақт бигузоред. Агар дар ин ду арса муваффақ набошед, фарзандатон низ осеб хоҳад дид.

 8. Дар ҳеҷ шароите аз танбиҳи баданӣ истифода накунед

 Танбиҳи баданӣ мӯҷиби итоати кӯтоҳмуддат кӯдак мешавад ва мӯҷиб мешавад, ки чанд муддати осуда бошед ва кӯдак рафтори иштибоҳи худро анҷом надиҳад. Бо вуҷуди ин, бо ин равиш ба кӯдак намеомӯзем, ки чӣ чизе дуруст ва чӣ чизе ғалат аст. Ин равиш фақат ба кӯдак ёд медиҳад, ки аз авоқиби берунии кори худ битарсад. Ба ин тартиб, кӯдак далели нодуруст будани корҳои худро дарк намекунад ва фақат тарғиб мешавад, ки он корҳоро дур аз чашми волидайн анҷом диҳад. Кутак задан ин улгуро ба кӯдак медиҳад, ки ӯ низ метавонад масоилро бо хушунат ҳал кунад.

 Кӯдаконе, ки волидайни онҳо аз танбиҳи баданӣ истифода мекунанд, бештар мустаид даргирӣ ва низоъ бо соири кӯдакон ҳастанд. Ин кӯдакон беш аз дигарон, кӯдакони мағрур ва зӯргӯ мешаванд ва аз пархошгарӣ ва ситезаҷӯии каломӣ ё физикӣ барои ҳалли мушкилот ва ихтилофот истифода мекунанд. Ин кӯдакон дар мароҳили баъдии зиндагӣ низ бештар ба нобакорӣ, рафторҳои зиддииҷтимоӣ ва муҷримона, равобити падар/модарфарзндии нодуруст ва мушкилоти саломати равонӣ дучор мешаванд ва беш аз дигарон ба қурбониёни хушунати хонагӣ ё эъмолкунандагони он табдил мешаванд.

 Барои барқарории назму инзибот, ҷойгузинҳои бисёр беҳтаре монанди инзиботи мусбат (positive discipline) ва тақвияти мусбат (positive reinforcement) вуҷуд дорад, ки бештар будани таъсиргузории онҳо исбот шудааст. (агар пас аз посухе, муҳаррикеро вориди муҳит кунем ва он муҳаррик эҳтимоли бурузи посухро афзоиш диҳад ё мӯҷиби пойдории он шавад, ба он муҳаррик, «тақвияткунандаи мусбат» мегӯем. Масалан агар волидайн пас аз муваффақияти фарзанди худ дар имтиҳонот, ба ӯ ҷоизае бидиҳанд ва ин ҷоиза мӯҷиби афзоиши рафтори хуб фарзанд яъне касб баҳои боло шавад, он ҷоиза яъне тақвияти мусбат.)

 9. Чашмандози мушаххасе дошта бошед ва ҳадафи худ аз тарбияти фарзандро фаромӯш накунед

 Ҳадафи шумо аз парвариш ва тарбияти фарзандатон чист? Агар шумо низ монанди бештари падарҳо ва модарҳо бошед, мехоҳед, ки фарзандатон дар мадраса муваффақ бошад, фарди созанда, масъулиятпазир ва мустақил бошад, равобити ҳадафмандӣ бо шумо ва дигарон барқарор кунад, фарди меҳрубон ва дилсӯз бошад ва зиндагии шод, солим ва пурборе дошта бошад.

 Вале барои расидан ба ин аҳдоф чиқадар вақт гузоштаед? Агар шумо низ монанди бештари падарҳо ва модарҳо бошед, эҳтимолан бештари вақтҳо фақат рӯзҳоро ба шаб расондаед.

Сигл, (siegel) ва «бройсон» (bryson) нависандагони китоби «кӯдаке бо тамоми тавоноииҳои мағзи худ» (whole-brain child) ҳастанд. Онҳо дар ин китоб ба ин нукта ишора мекунанд, ки ба ҷойи инки ба фарзандамон кумак кунем муваффақ шавад, бештари вақти худро фақат сарфи талош барои зинда мондан мекунем! Барои инки иҷоза надиҳем ин улгуи талош барои бақо бар зиндагиямон чера шавад, дафъаи баъд, ки эҳсоси хашм ё сархӯрдагӣ кардем, даст нигаҳ дорем ва андаке андеша кунем.

 Ба ин фикр кунед, ки хашм ва сархӯрдагӣ барои шумо ё фарзандатон чӣ суде дорад. Ба ҷойи хашм ва сархӯрдагӣ, роҳҳоеро барои табдил кардани таҷрибаҳои манфӣ ба фурсатҳое барои ёдгирии фарзандатон пайдо кунед. Ҳатто метавонед баҳонагириҳо ва каҷхулқиҳои кӯдакатонро низ ба лаҳзаҳои арзишманде барои шакл додан ва комил кардани мағзи ӯ табдил кунед. Анҷоми ин корҳо мӯҷиб мешавад, ки илова бар ҳифзи чашмандозе солим, барои расидан ба яке аз аҳдофи аслии фарзандпарварӣ яъне эҷоди робитаи хуб бо фарзандатон талош кунед.

 10. Истифода аз ёфтаҳои охирин пажӯҳишҳои равоншинохтӣ ва аъсобшинохтӣ барои пайдо кардани роҳи миёнабур

 Манзур аз роҳи миёнабур ин нест, ки дар тарбияти фарзанди худ кӯтоҳӣ кунед ва ба андозаи кофӣ барои ӯ вақт нагузоред ва соддатарин роҳро дар пеш бигиред. Манзур ин аст, ки аз чизҳо баҳра бубарем, ки донишмандон ироа кардаанд. «фарзандпарварӣ» яке аз шохаҳои дониши равоншиносӣ аст, ки беш аз соири шохаҳо дар борааш пажӯҳиш шудааст.

 Дар бораи бисёре аз шеваҳо ва суннатҳои парвариши фарзандон, аз назари илмӣ пажӯҳиш шудааст ва ин шеваҳо таъйид, ислоҳ ё рад шудаанд. Албатта истифода аз омӯхтаҳои илмӣ ба ҳеҷ ваҷҳ ба ин маъно нест, ки роҳбурди яксоне барои ҳама вуҷуд дошта бошад, зеро ҳар кӯдак бо дигаре мутафовит аст. Шумо низ бояд роҳбурдҳои парвариши фарзандатонро бар асоси ҳамин тафовутҳо танзим кунед ва тағйир диҳед.

 Масалан равишҳои бисёр беҳтаре нисбат ба танбиҳи баданӣ вуҷуд дорад, равишҳое монанд роҳнамоии муҷаддад, истидлол кардан ва ё гирифтани имтиёзҳое, ки ба фарзандатон додаед. Бояд аз навъе равиши инзиботе бидуни танбиҳ истифода кунед, ки барои кӯдаки шумо муассиртар аз равишҳои дигар аст.

 Албатта метавонед барои тарбияти кӯдаки худ аз фалсафаҳои «суннатӣ» (монанди танбиҳи баданӣ) низ истифода кунед ва ба таври муваққатӣ ба ҳамон натоиҷ бирасид. Вале чаро бояд хатари осебҳоеро бипазиред, ки баъзе аз равишҳои нодуруст эҷод мекунанд, дар ҳоле, ки равишҳои бисёр беҳтаре вуҷуд доранд, ки дар бораи онҳо пажӯҳишҳои зиёде ҳам анҷом шудааст?

 Барои истифода аз ин «роҳҳои миёнабур» бояд бештар талош кунед; дар муқобил, истифода аз равишҳои суннатӣ осонтар аст. Бо вуҷуди ин, дар иваз, бо миёнабурҳо ба натоиҷи беҳтаре дар тарбияти фарзандони худ мерасид; ҳамчунин, аз мушкилот ва дардисарҳое, ки мумкин аст дар натиҷаи тарбияти нодурусти фарзандон дар баландмуддат бароятон пеш биёяд, дурӣ мекунед.